Odporność psychiczna: Klucz do radzenia sobie ze stresem i trudnościami życiowymi

Jak często zdarza Ci się, że:

• w momentach, gdy napotykasz trudności w pokonywaniu jakiegoś wyzwania to idziesz konsekwentnie do przodu albo po prostu odpuszczasz?
• masz problem z wyrażaniem własnych potrzeb albo – wręcz przeciwnie – mówisz o nich otwarcie i bez oporów?
• potrafisz przyjąć konstruktywną krytykę albo – wręcz przeciwnie – czujesz się w takich sytuacjach dotknięty lub dotknięta?
• potrafisz wyciągać wnioski z niepowodzeń i szybko się po nich podnosisz albo niepowodzenia zniechęcają się do dalszego działania?

Wszystko to ma związek z poziomem Twojej odporności psychicznej, która – jak wskazują na to badania – jest jednym z absolutnie kluczowych elementów, od którego zależy jakość Twojego życia prywatnego, zawodowego/biznesowego, poczucie odczuwanego szczęścia, zdrowie i skuteczność w działaniach.

Ale czym tak naprawdę jest odporności psychiczna?

Zacznijmy od stwierdzenia, że w psychologii brak jest całkowitej zgodności co do tego czym jest odporność psychiczna, rezyliencja, wytrzymałość psychiczna, itd. Tych pojęć często używa się wymiennie, ale z punktu widzenia nauki mają one nieco różne znaczenia.

Mówiąc o rezyliencji mamy – z reguły – na myśli Twoje zasoby wewnętrzne i to wszystko, co robisz, aby zmniejszyć skutki stresującego wydarzenia PO tym jak to wydarzenie już zaszło (i pojawił się stres, emocje negatywne, itd.). Innymi słowy rezyliencja odpowiada za szybkość i skuteczność „podniesienia się” (powrotu do równowagi psychofizycznej) po stresującym/obciążającym wydarzeniu.

Z kolej odporność psychiczna, to zasób decydujący o skuteczności:

• przygotowań do wyzwań / sytuacji stresowych
• myśli, emocji, reakcji i działań odpowiadających za to, co dzieje się PRZED wyzwaniami i w PODCZAS mierzenia się z nimi

Można powiedzieć, że jest ona jedną z odpowiedzi na pytanie: Dlaczego niektóre osoby, działając pod presją, osiągają lepsze wyniki niż inne..

Zaś wytrzymałość psychiczna, to pojęcie odnoszące się przede wszystkim do cechy temperamentu mówiącej o poziomie odporności na sytuacje wymagające wzmożonego wysiłku umysłowego, mentalnego, emocjonalnego i fizycznego oraz  poziomie zdolności do wytrwałego działania i odporności emocjonalnej.

Warto dodać, że wśród badaczy i ekspertów zajmujących się tematem odporności psychicznej cały czas toczy się ożywiona dyskusja dotycząca:

• ostatecznej definicji i zakresu tego pojęcia
• narzędzi diagnostycznych pozwalających badać poziom odporności psychicznej
• oraz źródeł i możliwości rozwoju odporności psychicznej

W naszym podejściu tj. pozytywnej odporności psychicznej staramy się zebrać powyższe pojęcia oraz różne podejścia i perspektywy w jedną, spójną i gotową do zastosowania praktyczną całość definiując odporność psychiczną jako: jeden ze zbiorów cech/zasobów/elementów osobowości oraz fizyczności człowieka (zarówno względnie trwałych jak i tych podlegających zmianie), który decyduje o:

• skuteczności radzenia sobie z wyzwaniami, trudnościami, stresem, presją i emocjami negatywnymi
• oraz szybkości powrotu do dobrostanu psychofizycznego po niepowodzeniach, porażkach i sytuacjach wyczerpujących emocjonalnie niezależnie od okoliczności środowiskowych i społecznych w jakich się znajdujemy.

Upraszczając powyższe odporność psychiczna, to zdolność do radzenia sobie z wyzwaniami i trudnościami, które napotykamy w życiu oraz umiejętność utrzymania równowagi psychicznej (w tym także emocjonalnej) w obliczu tychże wyzwań i trudności.

Być może zdarzyło Ci się obserwując wybitnego sportowca, przywódcę, naukowca, biznesmena czy nauczyciela zastanawiać się co sprawia, że są tak dobrzy w tym, czym się zajmują.

• Dlaczego akurat oni odnoszą sukcesy tam, gdzie inni ponoszą porażki?
• Skąd bierze się ich wytrwałość, konsekwencja i dyscyplina w działaniu?
• Jakie są źródła ich nawyków, dzięki którym tak skutecznie radzą sobie w sytuacjach, w których inni się poddają?

Najczęściej myślimy wówczas o wybitnych zdolnościach, talentach, silnej woli, nadzwyczajnych umiejętnościach, wybitnej wiedzy, wysokiej inteligencji, itd.

To wszystko ma oczywiście znaczenie, ale wyniki badań naukowych przeprowadzonych mi.in., przez Angele Duckworth (2016) wskazują, iż jednym z absolutnie kluczowych fundamentów (istotniejszym niż talent, zdolności, inteligencja) jest odporność psychiczna – podstawowy budulec wytrwałości, konsekwencji, tego co A. Duckworth nazywa uporem.

Jeszcze do niedawna odporność psychiczna postrzegana była jako cecha wrodzona, coś co się posiada lub nie, cecha względnie niezmienna i trwała na przestrzeni życia.

Okazuje się jednak, że choć rdzeń odporności jest rzeczywiście zaszyty w genach i względnie trwałych cechach temperamentu i osobowości (więcej na ten temat przeczytasz w artykule: „Jak osobowość wpływa na odporność psychiczną”), to jednak zasób ten można rozwijać i skutecznie nad nim pracować. Geny i cechy osobowości to nie wszystko.

Dzisiaj wiemy, że na odporność psychiczną składa się wiele różnych składników. Niektóre trwałe i niezmienne, inne plastyczne i podatne na zmianę.

Do tych ostatnich należą m.in. pozytywne nastawienie (nie należy mylić z pozytywnym myśleniem), zdrowe style życia, pozytywne relacje, doświadczanie wyzwań, konstruktywne zarządzanie stresem.

Każdy z tych czynników ma swoje źródła i jednocześnie wpływa na:

• sferę poznawczą – sposób i strategie myślenia oraz analizy i wyciągania wniosków, procesy pamięciowe oraz uczenia się, itd.,
• sferę emocjonalną – reakcje, odczucia i emocje generowane w odpowiedzi na bodźce płynące z otoczenia
• sferę behawioralną – zachowania i działania wynikające m.in. z procesów w sferach poznawczej i emocjonalnej

Czy to oznacza, że osoba mnie odporna psychicznie jest słaba psychicznie?

Absolutnie NIE! Odwrotnością odporności psychicznej jest WRAŻLIWOŚĆ PSYCHICZNA, a nie słabość. Takie podejście pozwala na docenianie i zauważanie mocnych stron zarówno w odporności jak i wrażliwości psychicznej.

Charakterystyka osób odpornych psychicznie

Osoby o wyższej w porównaniu z innymi odporności psychicznej:

• lepiej radzą sobie z niepowodzeniami – szybciej i skuteczniej podnoszą się po porażkach, posiadają wyższe umiejętności wyciągania wniosków i modyfikacji działań
• są bardziej elastyczne w myśleniu i przystosowywaniu się do zmieniających się okoliczności i uwarunkowań – łatwiej zmieniają perspektywę i punkt widzenia, szukają alternatywnych rozwiązań, nie przywiązują się do już stosowanych strategii jeśli inne, nowe strategie mogą prowadzić do zwiększenia efektywności działania
• posiadają wyższy poziom odporności na stres – są bardziej stabilni emocjonalnie, łatwiej i szybciej radzą sobie z emocjami negatywnymi i destrukcyjnymi, posiadają wyższą zdolność reinterpretacji sytuacji i emocji.
• są bardziej asertywni – łatwiej i skuteczniej wyrażają swoje emocje, oczekiwania i określają granice
• skuteczniej zarządzają emocjami – zarówno pozytywnymi jak i negatywnymi

To wszystko sprawia, że osoby bardziej odporne psychicznie w porównaniu z osobami bardziej wrażliwymi w różnych sferach życia i różnych okolicznościach (ale nie wszystkich!) odnoszą więcej sukcesów w sytuacjach wymagających mierzenia się w trudnościami i wyzwaniami.

Z reguły (ale nie zawsze) są bardziej konsekwentne i wytrwałe, łatwiej radząc sobie ze stresem szybciej dochodzą do równowagi emocjonalnej po niepowodzeniach. Często są też bardziej elastyczne, a więc skuteczniejsze w szukaniu i stosowaniu alternatywnych rozwiązań i strategii.

Pamiętać jednak należy, że powyższe nie jest absolutną regułą dotyczącą wszystkich osób, w każdej sytuacji. Są bowiem takie okoliczności, gdy osoby o wysokiej wrażliwości (niskiej odporności) radzą sobie lepiej. Typowy przykład to właśnie niektóre aktywności artystyczne preferujące wrażliwość a nie odporność.

A zatem choć „bycie bardziej odpornym” może brzmieć atrakcyjnie, to jednak owa atrakcyjność w dużej mierze zależy od kontekstu i sytuacji.

Kształtowanie się i źródła odporności psychicznej

Proces kształtowania się odporności psychicznej jest bardzo złożony, ponieważ – jak już wspomniałem wcześniej – wpływa na niego bardzo wiele różnych czynników.

Czynniki trwałe i względnie trwałe, niepodatne na zmianę

• geny
• osobowość – cechy temperamentu
• osobowość – cechy osobowości

Czynniki podatne na zmianę

• osobowość
  • wartości i ważności (główne motywatory)
  • cele i samoocena
  • przekonania na temat własnych możliwości
  • przekonania na temat otaczającego nas świata
  • orientacja pozytywna / negatywna
  • narracja – przekonania na swój własny temat, tożsamość
• przeszłe i aktualne doświadczenia życiowe
• dobrostan psychofizyczny (w tym takie czynnika jak: sen, dieta, aktywność fizyczna, zdrowie fizyczne, zdrowie psychiczne)
• relacje i wsparcie społeczne

Jak widać choć istnieją czynniki warunkujące poziom odporności z którymi się rodzimy i na które nie mamy w praktyce wpływu (geny, cechy temperamentu), to jednak istnieją także czynniki z którymi możemy pracować i dzięki którym możemy rozwijać odporność / wrażliwość psychiczną.

Więcej o poszczególnych czynnikach, sposobie ich interpretacji oraz rozwoju przeczytasz w kolejnym artykule.

—————————————————–

Zostań ekspertem w zakresie odporności psychicznej. Zapraszam na szkolenia Pozytywna Odporność Psychiczna. Szczegóły poznasz TUTAJ.